To najgłębsze jezioro w Polsce i jedno z większych jezior na Suwalszczyźnie.
Znajduje się na Pojezierzu Wschodniosuwalskim na terenie Suwalskiego Parku Krajobrazowego i jest w całości objęte ochroną rezerwatową.
Jest najgłębszym jeziorem w całej środkowej części Niżu Europejskiego, przez które przepływa rzeka Czarna Hańcza.
Powstało z roztopu wód polodowcowych w głębokiej rynnie, stworzonej przez lodowiec.
Hańcza jest akwenem oligotroficznym, z charakterem jeziora wysokogórskiego – czyste, przejrzyste, dobrze natlenione wody o skąpych osadach organicznych oraz niewielkiej żyzności.
Żyją tu reliktowe gatunki fauny, jak głowacz pręgopłetwy, sieja, sielawa, stynka i kilka gatunków skorupiaków skandynawsko-bałtyckich.
Jezioro należy do typu sielawowego.
Brzegi Hańczy to wysoczyzna, wyścielona u podnóża kamieniami tworzącymi tzw. kamienne plaże.
Linię brzegową zajmuje litoral kamienisty typowy dla jezior wysokogórskich, który na nizinach występuje tylko na jeziorze Hańcza.
Ze względu na tę sporą głębokość oraz wysokie, podwodne ściany, jezioro Hańcza jest atrakcyjnym miejscem dla uprawiania nurkowania.

Pierwszy parking, to miejsce najczęściej i najtłumniej odwiedzane przez nurków, ponieważ oferuje łatwy dostęp do wody i można tam znaleźć sporo podwodnych atrakcji.
Najbardziej popularną atrakcją, która znajduje się bardzo blisko, jest iłowa ścianka.
Aby do niej dotrzeć wystarczy się zanurzyć na głębokość kilkunastu metrów, następnie skręcić w prawo utrzymując już tą głębokość i przepłynąć kilka minut.
Początkowo w zasięgu wzroku jest tylko piaszczysto-żwirowe dno o sporym nachyleniu i kilkoma głazami, po tym docieramy do niemal pionowej ścianki z wyciętymi żlebami i wielkimi, w większości czerwonymi głazami.
Ścianka ta ma około 150m szerokości i można podziwiać ją od głębokości 10 do prawie 40 metrów.

Inną atrakcją dostępną z tego parkingu jest łódka wiosłowa.
Zanurzając się na wprost zejścia do głębokości 8-10 metrów szukamy konaru drzewa.
Po jego odnalezieniu płyniemy wzdłuż niego, cały czas zwiększając głębokość, natrafiamy na następny konar i jeszcze następny, który prowadzi nas lekko w prawo.
W momencie gdy docieramy do jego końca, skręcamy w lewo i po krótkiej chwili powinniśmy trafić na łódkę, która znajduje się na głębokości ok 28m.

Równie sławną ciekawostką, co ścianka, są dłubanki, czyli wyciosane z pni drzew łódki rybackie, szacuje się że zostały wykonane w XVI wieku.
Dotarcie do nich nie jest trudne, choć dostępne tylko dla bardziej doświadczonych nurków, ponieważ znajdują się na głębokości ok 38m.
Dotarcie do nich jest dosyć proste, płyniemy do nich wzdłuż tych samych zwalonych pni, jak do łódki, tylko że gdy się skończą, to musimy zwiększyć głębokość jeszcze o 4 metry i skręcić tym razem delikatnie w prawo.
W ten sposób dotrzemy do czwartego pnia, który poprowadzi nas do celu.

Dojście do wody z tego parkingu jest nieco trudniejsze.
Aby dostać się do lustra wody trzeba pokonać dosyć stromą ścieżką ok 20 metrów w pionie po tym docieramy do drewnianej kładki nad wodą.
Jest to dobre miejsce do nurkowania na wcześniej opisanej ściance na której w zagłębieniach znajdują się miętusy.
Różnica polega na tym, że po zanurzeniu się i osiągnięciu głębokości 15 metrów należy skręcić w lewo.
Z tego miejsca szybciej dopływamy do ścianki.

Pod względem dojazdu jest to najciekawsze miejsce, bo droga praktycznie kończy się na zalesionej polance tuż nad sama wodą.
Zazwyczaj na tym parkingu jest najmniej nurkujących.
Miejsce jest wyposażone w drewniane stoły na sprzęt nurkowy.
Miejsce to jest oddalone od najbardziej znanych atrakcji Hańczy.
Można nastawić się na zwiedzanie płytszej zatoczki znajdującej się po prawej stronie od parkingu.
Obfituje ona w bogatą jak na Hańczę roślinność i można tam znaleźć sporo ryb.
Pod wodą znajduje się zielona drewniana łódka na około 18 metrach, skrzynka z granatami około 16 metra i mała ścianka.

Nurkowanie jest praktycznie możliwe tylko z wykorzystaniem łodzi.
Powodem tego jest stromy brzeg porośnięty gęstym lasem praktycznie na całej długości linii brzegowej.
Najwięcej ciekawych rzeczy (choć też przy okazji dosyć głęboko położonych) jest w okolicach żeremi bobrowych znajdujących się niemal na przeciwko parkingów na przeciwległym brzegu.
Po wejściu do wody trzeba dopłynąć trochę do brzegu i zanurzyć się.
Zanurzając się i płynąc wraz z opadającym dnem możemy dotrzeć do skalnej ścianki na głębokości 30 – 40 m, lub do iłowej ścianki znajdującej sie na głębokości 24 metrów.
Aby dotrzeć do ścianki skalnej trzeba skręcić w prawo i przepłynąć przez rowy i zagłębienia z nadzieją że uda się ją znaleźć.
Płynąc w lewo dotrzemy do płytszej, iłowej ścianki z dziurami po miętusach.

Można też odwiedzić głazowisko znajdujące się na łagodnym podwodnym stoku na wysokości zakończenia cypla wdzierającego się w jezioro.
Głazowisko znajduje się na głębokości od 15 do 25 metrów.

Trochę na południe, przy półwyspie na wysokości Gościńca, znajdują się jeszcze dwie skalne ścianki.
Jedna z nich, znajdująca sie bardziej na południe i kończy się na 30 metrach, druga znajduje się głębiej, na głębokości 26 – 38 metrów.

Oprócz nurkowania tereny wokół Hańczy doskonale nadają się do wędrówek pieszych, biegania, jazdy na rowerze.
Przepiękna okolica daje nam niesamowite możliwości do odpoczynku i zwiedzania.

Warto zwiedzić miedzy innymi :

Największą atrakcją Stańczyk i okolic są blisko 40-metrowej wysokości i 200-metrowej długości wiadukty kolejowe nieczynnej linii kolejowej Gołdap – Żytkiejmy (31km), które kryją wiele tajemnic.
Mosty w Stańczykach są najwyższymi na tej linii i jednymi z najwyższych w Polsce.
Ich projekt wykonali włoscy architekci w 1905 roku.
Most północny wykonano w latach 1912-14, a południowy w latach 1923-26, do budowy zaś użyto żelazobetonu.
Architektura charakteryzuje się doskonałymi proporcjami, a filary ozdobione są elementami wzorowanymi na rzymskich akweduktach w Pont du Gard, stąd ich nazwa – Akwedukty Puszczy Rominckiej.
Do dziś można zastanawiać się, dlaczego linii kolejowej nie poprowadzono po bardziej płaskim terenie i jakim celom miała służyć tak duża inwestycja, skoro teren ten jest tak słabo zaludniony i zurbanizowany.
Inwestycja wymagała solidnych konstrukcji mostowych, typowych dla rejonów podgórskich.
Obok przesłanek militarnych terenu przy granicy prusko-rosyjskiej, budowanie imponujących konstrukcji inżynierskich przed 1914 roku miało prawdopodobnie znaczenie propagandowe, stanowiące dowód sztuki budowania i zamożności Prus.
W 1945 roku wycofująca się Armia Czerwona rozebrała tory i tak pozostało aż do dzisiaj.

Góra Cisowa (256 m n.p.m.) to najwyższe wzniesienie Suwalskiego Parku Krajobrazowego.
Pod względem geologicznym jest to morena czołowa o regularnym kształcie.
Położona jest w pobliżu wsi Gulbieniszki, przy trasie z Suwałk do Wiżajn.
Na szczycie Góry Cisowej stoi krzyż i tablica upamiętniająca pobyt papieża Jana Pawła II w Polsce w 1999 roku.
Z Góry Cisowej roztacza się przepiękny widok na dolinę rzeki Szeszupy, jeziora, łąki i lasy.
Przy dobrej pogodzie można zobaczyć stąd kilkanaście jezior.
Góra Cisowa bywa nazywana suwalską Fudżi-jamą, bo kształtem przypomina stożek wulkanu.
Jeszcze inni nazywają ją Górą Sypaną.
Ma to związek z legendą, według której góra została usypana z ziemi wybranej z miejsca, gdzie znajduje się obecnie Jezioro Kopane.
Z kolei nazwa Góra Cisowa pochodzi od potężnego cisa, który kiedyś rósł na jej szczycie.

Znajduje się 7 km od miejscowości Żytkiejmy.
W tym miejscu zbiegają się granice Polski, Litwy i Rosji.
Stoi tu dwumetrowy monolit wykonany z różowego granitu, a na nim widnieją godła trzech państw.
Wokół wybrukowano krąg, na którym czerwona kostka wskazuje granice.
Granicy z Rosją nie wolno przekraczać ani od strony polskiej, ani od strony litewskiej.
Do Trójstyku prowadzi 400-metrowa ścieżka poznawcza „Trójstyk granic – biegun zimna”.
Ścieżka zaczyna się we wsi Bolcie.

Pierwsze wzmianki o istnieniu majątku w Starej Hańczy pochodzą z XVII wieku.
Dwór należący do majątku zbudowano w XVIII wieku.
Był on malowniczo położony na wzniesieniu z widokiem na jezioro Hańcza.
W otoczeniu dworu znajdowały się zabudowania gospodarcze, stawy rybne, a także park i ogród.
Dwór wielokrotnie zmieniał właścicieli.
Najbardziej znanym był książę Tomasz Bogumił Świętopełk – Mirski.
Uczestniczył on w Powstaniu Listopadowym, a po upadku powstania stracił majątek w Starej Hańczy.
Nie odzyskał go później pomimo podporządkowania się carowi.
Dobra nad jeziorem Hańcza przechodziły z rąk do rąk, a kolejni właściciele prowadzili rabunkową gospodarkę.
Budynek dworu przetrwał II wojnę światową, a ostatecznie uległ zniszczeniu w wyniku pożaru w 1946 roku.
Jedna z wersji wydarzeń mówi, że został specjalnie spalony w ramach akcji niszczenia dworów szlacheckich.
Obecnie z dworu księcia Mirskiego pozostały tylko zasypane piwnice i fragment murów oraz park podworski z zabytkową aleją lipową.
Ruiny stoją nad samym jeziorem Hańcza.
Biegnie w pobliżu niebieski szlak pieszy oraz kilka szlaków rowerowych, w tym Wschodni Szlak Rowerowy Green Velo znakowany na pomarańczowo.